İzmir Tire’deki Rum Mehmet Paşa Camii: Osmanlı’nın Taşradaki Sessiz Anıtı
İzmir’in Tire ilçesinde yer alan Rum Mehmet Paşa Camii, sadece taş ve tuğladan ibaret bir yapı değil; Osmanlı’nın merkezden taşraya yayılan gücünün, mimari estetiğinin ve siyasi arka planının canlı bir yansımasıdır. Cami, adını Fatih Sultan Mehmed’in sadrazamı olan ve Osmanlı maliyesinde önemli reformlara imza atan Rum Mehmed Paşa’dan alır.
Tarihî Arka Plan: Devletin Gölgesindeki Bir Figür
Rum Mehmed Paşa, İstanbul’un fethinden önce yerli bir Rum ailesinde doğmuş, devşirme sistemiyle Osmanlı hizmetine alınarak Müslüman olmuştur. 1466-1469 yılları arasında sadrazamlık yapmış, özellikle gümrük, maden ve iltizam sistemleri üzerine fikirleriyle II. Mehmed’i etkilemiştir. Kısa vadede devletin mali gücünü artıran bu öneriler, uzun vadede ticaretin belli azınlıkların eline geçmesine ve yolsuzluklara zemin hazırlamıştır.
Sadrazamlığı sırasında Karaman Seferi’nde sergilediği sert tutum ve kıyımlar da tarihçiler arasında tartışmalı bir miras bırakmıştır. Sonunda görevden alınmış, 1470 yılında boğularak öldürülmüştür. Mezarı, İstanbul Üsküdar’daki kendi adına yaptırdığı caminin yanındadır.
Tire’deki Camii: Mimari ve Tarihî Bir Buluşma
Tire’deki Rum Mehmet Paşa Camii, Paşa’nın sadrazamlıktan azledilmesinden sonra tamamlanmış ve Hicri 876 (Miladi 1472) yılında ibadete açılmıştır. Aynı adı taşıyan İstanbul’daki camii ile benzer dönemde inşa edilmiştir.
⛪ Yapısal Özellikler:
Harim (ana ibadet alanı) kare planlıdır (7,40 × 7,25 m) ve pandantifli kubbe ile örtülüdür.
Pencereler iki sıra halinde düzenlenmiş, iç mekâna dengeli bir ışık girişi sağlanmıştır.
Son cemaat yeri, iki köşede taş paye ve aradaki iki sütunla üç bölüme ayrılmıştır.
Ortadaki bölüm dar ve beşik tonozla örtülüdür.
Yanlardaki bölümler ise daha geniş ve farklı tonozlarla kaplanmıştır.
Mihrap, klasik Osmanlı mimarisine uygun olarak mukarnaslı şekilde yapılmıştır.
Minare, caminin kuzeybatı köşesine bitişiktir ve kesme taş kübik kaide üzerine renkli tuğlalarla örülmüştür.
Son cemaat yerini taşıyan payeler dekoratif tuğla motifli kemerlerle dikkat çeker ve üzeri sekiz dilimli üç kubbe ile örtülüdür.
📜 Kitabe ve Hazire:
Caminin alınlığında sülüs hatla yazılmış bir kitabe bulunur. Güneybatı kısmında ise mezar taşları dağılmış bir hazire yer alır. Ayrıca cami avlusunda baldaken tarzı bir türbe bulunmaktadır. İlk bakışta Paşa’ya ait sanılsa da, türbe aslında onun lalası olan Arap Dede’ye aittir. Zamanla yapılan müdahalelerle türbenin açık yapısı kısmen duvarlarla kapatılmıştır.
Sessiz Ama Anlamlı Bir Miras
Tire’deki Rum Mehmet Paşa Camii, yalnızca bir ibadet mekânı değil; Osmanlı'nın taşradaki nüfuzunu, mimarideki sadeliğini ve tarihsel arka planını yansıtan sessiz ama derin bir mirastır. Adını taşıdığı Paşa’nın hayatı kadar çalkantılı olmasa da, bu cami Osmanlı'nın hem merkezî otoritesini hem de taşradaki mimari gücünü simgeler.