Naturzade Camii: İkiçeşmelik’in Eğiminde Sessizce Yükselen Bir Mabet

Bir Adanmışlığın Mimari İzleri

İzmir’in İkiçeşmelik Caddesi’ne nazır, hafif eğimli bir arazide, dışarıdan bakıldığında neredeyse gözden kaçabilecek kadar mütevazı ama dikkatlice yaklaşıldığında derin bir tarihî anlam barındıran bir yapı yükselir: Naturzade Camii. Tan Mahallesi 838 sokak numarada yer alan bu yapı, adını ilk banisi olduğu düşünülen Naturzade’den alır. Ancak bugün gördüğümüz hali, Hicri 1291 / Miladi 1875 yılında Hacı Mustafa Efendi tarafından temelden yıkılıp yeniden inşa ettirilmiştir.

Bu yeniden doğuşun tanığı, avlu girişindeki taş kitabe… Satır aralarında, duaların, hamiyetin ve adanmışlığın izleri okunur.

Mimari Kurgusu ve Cephe Düzeni

Naturzade Camii, yaklaşık kare planlıdır ve kuzey cephesi zemin seviyesinde oldukça yüksek bir bodrum katına sahiptir. Bu alt kottaki açıklıklar, farklı bir yapıya aitmiş gibi, harimin üst pencerelerinden tamamen ayrıdır.

Cephe Özellikleri:

• Kuzey cephesi: Üstte üç ışıklık, altta iki pencere. Giriş ise batı cephede yer alır.

• Doğu cephesi: Üç harim penceresi taş söveli ve yuvarlak kemerlidir.

• Güney cephesi: İki düz dikdörtgen pencere ve üstte yuvarlak kemerli iki pencere yer alır.

• Batı cephesi: Harim girişi burada bulunur; aynı zamanda, muhtemelen sonradan kapatılan bir son cemaat yeri de bu cephededir.

Batı cephenin güneyinde, okuma odası olarak işlev gören, içinde mihrap bulunan bir mekân yer alır. Bu bölümün, açık son cemaat yerinin kapatılmasıyla oluşturulduğu düşünülür. Giriş, üçgen alınlıklı küçük bir sundurma ile taçlandırılmıştır.

Harimin Sessiz Dili: Mihrap, Tavan ve Işık

Naturzade Camii’nin iç mekânı, işlevsel çözümlerle şekillendirilmiş ilginç detaylarla doludur. Pencere düzeni belli bir ritim taşımaz, özellikle kıble duvarındaki simetri dışı yerleşim dikkat çeker.

Bu düzensizlik, vaaz kürsüsü ve minber gibi unsurlara yer açmak amacıyla planlanmış gibi görünür. Harimin kıble duvarında yer alan mihrap, alçıdan yapılmış iri bitkisel süslemeleriyle sade ama anlamlıdır. Mihrabın üstündeki yazı kartuşu, çiçek motifleriyle çerçevelenmiş oval bir çelenk içine yerleştirilmiştir.

Dikkat Çekici İç Detaylar:

• Ahşap tavanın ortasında, ışınsal yerleşime sahip oval bir göbek yer alır.

• Kadınlar mahfili, kuzey duvar boyunca uzanır ve ahşap paravanlarla gizlenmiştir.

• Minber, yapısal olarak basit ve gösterişsizdir; vaaz kürsüsüyle simetrik bir tamamlayıcılık oluşturur.

Minarenin Sessiz İtirazı

Camideki en dikkat çekici mimari ayrıntılardan biri, minarenin ana yapıyla aks uyumsuzluğudur. Minarenin üç yüzeyi harim duvarlarının içine gömülüdür. Şerefe, geleneksel kirpi saçak geçişli, gövdesi ise silindirik ve sade. Üslup bakımından camiden daha eski bir döneme ait olduğu düşünülür.

Nitekim, 1965 tarihli eski eser fişinde bu minarenin 16. yüzyıla ait olabileceği belirtilmiş; harimin ise 20. yüzyıla tarihlendiği ifade edilmiştir. Yani bugün gördüğümüz yapı, bir zamanlar burada yükselen Naturzade’nin camisinin yalnızca bir yankısı olabilir.

İzmir’in Cami Mirası İçindeki Yeri

Naturzade Camii, İzmir’in tarihi camileri arasında geç dönem Osmanlı yapılarından biri olarak öne çıkar. Geçirdiği büyük dönüşüm, sadece fiziksel değil, aynı zamanda simgesel bir yeniden doğuşa işaret eder. Kitabesindeki beyitlerde yer alan adanmışlık duygusu, caminin her taşına sinmiş gibidir.

İzmir’in çok katmanlı kültürel mirası içinde, İkiçeşmelik semtinde bu yapı, geçmişin izini bugünün sessizliğinde sürdüren bir ibadet mekânı olarak varlığını korumaktadır.